سایکم: رویکرد استراتژیک به مدیریت بین المللی مواد شیمیایی (SAICM)[1] 

 برای دانلود فایل ارائه پاورپوئینت سایکم به فایل پیوست مراجعه کنید.(PPT)

مقدمه

با توجه به وسعت کاربری مواد شیمیایی در محیطهای کاری مختلف و نیز آثار سوء و مخرب مواد شیمیایی بر سلامت انسان و محیط زیست و همچنین در راستای دستیابی به توسعه پایدار، معاهدات بین المللی مختلفی به منظور حذف و یا کاهش این اثرات پایه گذاری شده است.

از جمله این معاهدات رویکرد استراتژیک به مدیریت بین المللی مواد شیمیایی است که نوعی چارچوب سیاسی برای مدیریت مواد شیمیایی است.

دبیرخانه سایکم توسط برنامه زیست محیطی سازمان ملل میزبانی می شود.

اگر بخواهیم به توسعه پایدار، شامل حذف فقر و بیماری، بهبود سلامت و محیط زیست و بالابردن و حفظ استانداردهای زندگی در کشورها در کل چرخه توسعه دست پیدا کنیم ناگزیر به مدیریت صحیح مواد شیمیایی هستیم- دوبی، 2006.

سایکم در کنفرانس بین المللی مدیریت مواد شیمیایی در دوبی، امارات متحده عربی، 6 فوریه 2006 مورد پذیرش واقع شد. اولین جلسه کنفرانس و فرایند اجرای سایکم با همکاری برنامه زیست محیطی سازمان ملل(UN Environment)، برنامه بین سازمانی برای مدیریت مواد شیمیایی(IOMC) و فوروم بین دولی مدیریت صحیح مواد شیمیایی(IFCS)، تشکیل شد.

رویکرد استراتژیک در پی حمایت هدفی است که در سال 2002 اجلاس جهانی ژوهانسبورگ در زمینه توسعه پایدار و اطمینان از دستیابی به آن تا سال 2020 به تصویب رسیدند. این هدف چنین بیان شد:

«تولید و استفاده از مواد شیمیایی به صورتی باشد که حداقل اثرات نامطلوب را بر سلامت انسان و محیط زیست داشته باشد»

 بر اساس تعهدات بین المللی، کلیه کشورها متعهد می­باشند به منظور توسعه پایدار و نیز حفظ سلامت انسان و محیط زیست، مدیریت کامل مواد شیمیایی در سرتاسر چرخه حیات آنها و ضایعات خطرناک را محقق سازند بطوریکه تا سال 2020 میلادی با بکارگرفتن آیین کارهای شفاف و مدیریت ریسک، مواد شیمیایی به گونه ای تولید و مصرف شوند که اثرات آنها برای سلامت انسان و محیط زیست در سرتاسر چرخه حیات به حداقل برسد. در این هدف اهمیت مواد شیمیایی برای توسعه جوامع و اقتصادهای کنونی در نظر گرفته شد در عین حال که تهدیدات بالقوه آن برای توسعه پایدار در صورت عدم رعایت مدیریت صحیح مواد شیمیایی نیز در نظر گرفته شد.

از 12 ژوئن 2015 تعداد فوکال پوئینت ها یا کانون های سایکم شامل 175 دولتمرد، 85 NGOs، شامل دامنه وسیعی از نمایندگان شامل صنعت و جامعه مدنی می باشد.

 

هدف کلی رویکرد استراتژیک

هدف کلی رویکرد استراتژیک دستیابی به مدیریت صحیح مواد شیمیایی از طریق چرخه عمر مواد تا سال 2020 می­باشد، مواد شیمیایی به طرقی مصرف و تولید می شوند که منجر به کاهش معنادار اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط می گردد. این هدف در میان راههای دیگر، از طریق اجرای فعالیت های طرح ریزی شده در برنامه جهانی  دست یافتنی است. معاهدات فوق، فرصتها و تهدیدات جدیدی را برای صنایع کشور معرفی و تصویری متفاوت از آینده تولید و مصرف مواد شیمیایی ترسیم مینماید.

 

دامنه

دامنه رویکرد استراتژیک شامل:

• جنبه های زیست محیطی، اقتصادی، بهداشتی و شغلی مواد شیمیایی

• مواد شیمیایی کشاورزی و صنعتی از دیدگاه ارتقاء توسعه پایدار و پوشش مواد شیمیایی در همه مراحل چرخه زندگیشان شامل محصولات حاوی آنها.

 

محورهای سایکم:

الف- کاهش ریسکA.Risk reduction

ب- افزایش دانش و اطلاعات B. Knowledge and information

پ- حکمرانی C. Governance

ت- ظرفیت سازی و همکاری فنی D. Capacity-building and technical cooperation

ث- نقل و انتقال بین المللی غیرقانونی E. Illegal international traffic

 

نواحی فعالیت

1. کاهش ریسک

• استراتژی پیشگیری بهداشتی

• مجموعه های بهداشتی سالم

• افزایش آگاهی

1. دانش و شواهد

• ارزیابی ریسک، پایش بیولوژیک و مراقبت

• اندازه گیری پیشرفت

1. اشتراک گذاری و همکاری

2. ظرفیت اجرایی

• سیاست ملی و چارچوب قانونی

• مقررات بین المللی بهداشت (2005)

• آموزش و تعلیم

1. رهبری و همکاری

• سیاست بهداشت برای همه مواد شیمیایی

• مداخله و همکاری بخش بهداشت

• مداخله با دیگر بخش ها و ذی نفعان

 

موضوعات نوظهور

A.سرب در رنگ

B. مواد شیمیایی در محصولات

C. مواد خطرناک در چرخه زندگی محصولات الکتریکی و الکترونیکی

D. فناوری نانو و نانومواد تولید شده

E. مواد شیمیایی خرابکارانه غدد درون ریز

F. آلودگی های پایدار دارویی در محیط زیست

 

مسائل دیگر نگران کننده

G. مواد شیمیایی فلوئورینه

H.آفت کش های خیلی خطرناک

 

کنفرانس بین المللی مدیریت مواد شیمیایی (ICCM)

این کنفرانس به طور دوره ای در کشورهای مختلف جهت دستیابی به هدف سایکم در کشورهای مختلف برگزار می گردد که به ترتیب در سال های 2006، 2009، 2012 در کشورهای امارات، سوئیس، نایروبی و آخرین دوره آن در سال 2015 (ICCM4) در سوییس برگزار گردید.

 

اقدامات ایران

جمهوری اسلامی ایران نیز متعهد به مقررات مرتبط با سایکم بوده و در حال تکمیل اقدامات مرتبط با محورهای سایکم می باشد. ایران همچنین در عمده اجلاس های مرتبط از سوی وزارت امور خارجه، سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی شرکت داشته است. همچنین در سال 1398 موفق به تهیه نمایه ایمنی شیمیایی خود شد. با این حال تهیه نمایه شیمیایی بخش کوچک و گام اول سایکم بوده و نیاز به هماهنگی های زیاد جهت اجرای موفق این برنامه وجود دارد. تحریم های اخیر ایالات متحده علیه ایران نیز منجر به پیچیده شدن این موضوع شده است.

 

پروفایل ایمنی شیمیایی

به منظور مدیریت صحیح مواد شیمیایی کشورها باید برای پیشگیری و یا کاهش اثرات زیانبار مذکور تدابیری اتخاذ نمایند. در این راستا قبل از همه در اختیار داشتن نقشه دقیقی از وضعیت فعلی چرخه مواد شیمیایی به عنوان یک اولویت مطرح می باشد. بر همین اساس در برنامه رهیافت راهبردی مدیریت بین المللی مواد شیمیایی موسوم به سایکم مقرر گردید کشورهای عضو به صورت داوطلبانه نمایه ای از وضعیت فعلی مواد شیمیایی خود تدوین نمایند تا به کمک آن بتوان به مدیریت بهتر مواد شیمیایی دست یافت و در سطح بین­الملل اعضاء به عنوان نخستین گام برای ارتقاء مدیریت ایمن مواد شیمیایی، متعهد به تدوین پروفایل ایمنی شیمیایی ملی شده اند.

 با وجود اینکه در جمهوری اسلامی ایران، از همان سال های نخست پس از عضویت در برنامه سایکم که مصادف با بهمن ماه سال 1384 برابر با فوریه سال 2006 می باشد، وزارت بهداشت اقداماتی را جهت تهیه نمایه ملی ایمنی شیمیایی استانی معمول داشته است، لکن به دلایل متعددی نظیر مشکلاتی که در تجمیع اطلاعات در سطح استان به علت عدم وجود سامانه ها و ساختارهای اطلاعاتی واحد در این زمینه وجود داشت، کار به اتمام نرسید. سپس در اقدامی مجدد پس از بومی سازی بخش هایی از دستورالعمل پروفایل مزبور با همکاری حوزه های کاری مرتبط و تقسیم کار وظایف بین دستگاه های ذی مدخل از جمله: وزارت راه و شهرسازی (سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای)، سازمان حفظ نباتات کشور، مرکز آمار ایران، گمرک جمهوری اسلامی ایران، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و با مشارکت وزارت امور خارجه پس از نشستها، پیگیریها و اقدامات متعدد سند حاضر را بر اساس آخرین آمارها و اطلاعات موجود در کشور در سال 1398 تنظیم نمود.

بخش های مختلف این پروفایل شامل موارد زیر است:

بخش 1: اطلاعات زمینه ای

بخش 2:  تولید، واردات، صادرات، نگهداری، حمل و نقل، مصرف و دفع مواد شیمیایی

اطلاعات مرتبط با تولید، صادرات، نگهداری، حمل و نقل، مصرف و دفع مواد شیمیایی

شامل دسته بندی مواد شیمیایی مصرفی، نگهداری، حمل و نقل، ضایعات شیمیایی، وضعیت کلی امکانات فنی بازیافت و دفع مواد شیمیایی و دارویی

بخش 3 : مسائل دارای اولویت در تمامی مراحل چرخه مواد شیمیایی

بخش 4: ابزارهای قانونی و سازوکارهای فاقد جنبه قانونی در مدیریت مواد شیمیایی

بخش 5: وزارتخانه ها ، سازمان ها یا سایرموسسات مرتبط با مدیریت مواد و پسماندهای شیمیائی

بخش 6:  فعالیت های صنعتی، گروههای اجتماعی، تشکیلات حرفهای و بخشهای تحقیقاتی مرتبط با مواد شیمیایی

بخش 7: ظرفیت های مدیریت اطلاع رسانی، دسترسی به اطلاعات و استفاده از آنها

بخش 8: زيرساختهاي تكنيكي

بخش 9 : آمادگي و مقابله با حوادث شيميايي و اقدامات پس از آن

بخش 10: آگاهي و درك كارگران و عموم مردم، فراگيري و آموزش گروههاي هدف و متخصصين

بخش 11: ارتباطات بين‌المللي

بخش 12: منابع موجود و مورد نياز مديريت مواد شيميايي

 

نتیجه گیری

داده های حاضر می تواند توسط سازمان­ها و افراد مختلف مورد استفاده قرار گیرد که از جمله آنها، وزارت راه و شهرسازی (سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای)، سازمان حفظ نباتات کشور، مرکز آمار ایران، گمرک جمهوری اسلامی ایران، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، شرکت های تولید و مصرف کننده مواد شیمیایی، آزمایشگاه های شیمیایی و غیره و همچنین کارشناسان بهداشت و ایمنی، اساتید و دانشجویان مرتبط و حتی عموم مردم مورد استفاده قرار گیرد.

 بدیهی است که نمایه حاضر شکل دقیقی از وضعیت فعلی چرخه مواد شیمیایی کشور به دست نمیدهد ولی تا حد زیادی راه رسیدن به این مهم هموار گردیده است و در به روزرسانی­های بعدی این امر به صورت دقیقتر و معتبرتری میسر خواهد گشت. در نهایت امید است این تلاش بتواند در مدیریت مناسب مواد شیمیایی در سطح کشور و بین المللی مثمر ثمر واقع گردد و در نتیجه شاهد آسیبهای کمتر حاصل از این مواد باشیم.

• رویکرد استراتژیک به مدیریت بین المللی مواد شیمیایی (SAICM) نمایه ایمنی شیمیایی