جیوه در صنعت: خطرات، نمونه برداری و آنالیز، کنترل و پیشگیری(PPT : پاورپوینت) 
تعداد بازدید : 1410
در اینجا ضمن ارائه خلاصه ای در مورد فلز جیوه و خطرات آن در پایان مطلب در بخش پیوست فایل پاورپوینت کاملی جهت بهره برداری و دانلود قرار داده ایم که امیدواریم مفید باشد. همچنین راهنمای آموزشی مرتبط نیز جهت دانلود قرار داده شده است.
جیوه عنصری فلزی است که به طور طبیعی در محیط زیست وجود دارد و به دليل خصوصيات منحصر به فردي كه دارد فلزي با ارزش در صنعت محسوب مي شود. اين فلز بسيار چگال است(13/5 در هر سي سي) و به آساني با اسيدهاي غير اكسيد كننده واكنش نمي دهد. اين فلز تنها فلزي است كه در دماي اتاق به شكل مايع است. با اين وجود جيوه به آساني بخار مي شود و وارد هواي محيط ميشود.
جیوه به دو شکل كلي وجود دارد:
جیوه غيرآلي(عنصری، معدنی) و آلی. مهمترین شکل جیوه، جیوۀ غيرآلي است که از طریق فرایندهای طبیعی و به شکل بخار در هوا آزاد می شود. بخارات جیوۀ عنصری سمی و تقریباً بدون بو هستند. جیوه قابلیت ترکیب با سایر عناصر مثل کلرین، سولفور یا اکسیژن را دارد. علاوه بر آن جیوه در ترکیب با کربن ترکیبات آلی جیوه را تشکیل می دهد.
جیوه غيرآلي برای ساخت گاز کلر و سود سوز آور و نیز در دماسنجهای جیوه ای و پر کننده های دندانپزشکی و نیز در باطریها کاربرد دارد. از نمکهای جیوه گاهی اوقات در تهیه کرم های ضد آفتاب پوست و کرم های ضد عفونی کننده و پماد ها استفاده می شود.
تماس افراد جامعه با جیوۀ غيرآلي از طریق مصرف ماهی و محصولات دریایی، لامپ های جیوه ای و آمالگام دندان و در محیط های شغلی عمدتاً از طریق تنفس بخارات و فیوم های جیوه در معادن و كارخانجات و استفاده از دماسنج ها و فشارسنج هاي جيوه اي است.
جيوه آْلي به عنوان آفت كش كاربرد دارد. تركيبات جيوه آلي يا به صورت آروماتيك اند مثل فنيل مركوريك استات و فنيل مركوريك بنزوات يا آليفاتيك اند مثل فرم¬هاي اتيل و متيل كلريد جيوه. تركيبات جيوه آلي محرك پوست و غشاهاي مخاطي اند. بيماري مشهور ميناماتا در ژاپن در اثر تركيبات جيوه آلي به وجود آمد. در حالت هم وزن جيوه آلي ده برابر جيوه آلي سمّي است. به طور كلي مواجهه با جيوه مي تواند از حمل آن در طي توليد يا استفاده ايجاد گردد.
تماس های شغلی با جیوه در ایران عمدتاً در واحدهای کلرالکالی صنایع پتروشیمی، معادن جیوه، کارخانه های تولید دماسنج، معادن طلا و کلینیک های دندانپزشکی رخ می دهد. بزرگترین محل استفاده از جیوه در فرایند الکترولیز نمک طعام در تولید سود و کلر است. سیستم عصبی احتمالاً حساس¬ترین ارگان در برابر تماس با بخارات جیوه است. طیف وسیعی از اختلالات تنفسی، روانی، قلبی عروقی، معده ای روده ای، تولید مثلی، کبدی، کلیوی، خونی، پوستی، اسکلتی- عضلانی ایمونولوژیکی، حسی و ادراکی و ژنوتوکسیک از اثرات جیوه می تواند باشد.
برای پیشگیری از خطرات جیوه بهترین راه حذف کامل مواجهه با آن است که این کار باید به وسیله درخت آنالیز ریسک(شامل مدیریت ریسک، ارزیابی ریسک، ارتباطات ریسک) صورت گیرد. به این منظور می توان از روش های پایش بیولوژیکی نیز استفاده کرد و میزان جیوه را در بدن افراد در مواجهه به دست آورد. به منظور پيشگيري از خطرات جيوه يكي از راههاي مهم جايگزيني جيوه با مواد بي خطر يا كم خطرتر است كه خوشبختانه براي بسياري از محصولات چنين جايگزيني وجود دارد.
طبق بررسي ها و برنامه جامع سازمان جهاني UNEP دو رويكرد براي حذف و كاهش جيوه و مواد حاوي جيوه پيش نهاد شده است كه يكي تحت عنوان ليست مثبت و يكي تحت عنوان ليست منفي. ليست مثبت بدين معني است كه توليد، مصرف و حمل و نقل كليه مواد و تركيبات حاوي جيوه اجازه استفاده دارند به جز مواردي كه طي اين ليست مشخص شده است. ليست منفي نيز بدين معناست كه توليد، مصرف و حمل و نقل كليه مواد و تركيبات حاوي جيوه ممنوع است به جز مواردي كه در طي ليست منفي اعلام مي گردند. رويكردي كه در اين برنامه عملياتي با توجه به شرايط كشور در نظر گرفته شد رويكرد مثبت بوده است.
طبق مطالعه لئوناردو تراساند و همكاران تنها هزينه هاي ناشي از كاهش بهره هوشي كودكان و به تبع آن كاهش بهره وري مربوطه در سال 2000 برابر با سالانه نزديك به 7/8 ميليارد دلار(با دامنه 2/2 تا 43.8 ميليارد دلار برآورد شد كه بخش اعظم آن مربوط به كارخانجات توليد برق(power plants) آمريكاست. در مطالعه لارس هيلاندر و همكاران نيز كه بر روي هزينه هاي زيست محيطي آلودگي جيوه بود مشخص گرديد كه به طور ميانگين براي جبران آلودگي ناشي از هر كيلوگرم جيوه در محيط زيست بايد نزديك به 2500 تا 1/1 ميليون دلار هزينه كرد(6). در صورتي كه هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم ناشي از بيماري هاي مربوط به جيوه و همچنين هزينه هاي اجتماعي مرتبط را نيز مدنظر قرار دهيم آنگاه اهميّت موضوع مشخص مي گردد.
مرکز تخصصی طب کار آسا