طب کار چیست؟

طب کار که تا سال 1960 میلادی طب صنعتی نامیده می شد، شاخه ای از طب پیشگیری است که یک رشته تخصصی پزشکی جدید نه تنها در کشور ما بلکه در بسیاری از کشورهای جهان می باشد. در این رشته اقدامات بالینی و اجرای برنامه پیشگیری با توجه به شرایط محیط کار بیمار انجام می شود و از این طریق به سلامت شاغلین می پردازد. رسالت و هدف اصلی طب کار، حفظ و ارتقاء سطح سلامت جسمی، روحی و روانی افراد شاغل در بهترین شرایط می باشد. متخصصین طب کار و پزشکانی که در این زمینه فعالیت دارند با شناختی که از محیط کار دارند، از طریق بررسی و ارزیابی محیط کار، معاینات دوره ای و غربالگری باعث تشخیص زودرس و درمان به موقع بیماری ها و آسیب های ناشی از کار می شوند. بنابراین از این طریق باعث کنترل بیماری ها و آسیب های شغلی شده و از بروز موارد مشابه جلوگیری می کنند.

اولین کتاب در زمینه طب کار با نام De Morbis Artificum Diatriba (بیماری های کارگران) بوسیله پزشک ایتالیایی برناردو رامازینی در سال 1700 نوشته شد که به مسائل خاص کارگران مثل کارگران معادن سرب و جیوه توجه داشت. همچنین ایشان برای اولین بار این سوال را نیز به سوالات رایج معاینه اضافه کرد که از بیماران خود می پرسید که« شغل شما چیست؟!»

سازمان های بین المللی مرتبط با طب کار شامل انیستیتو طب کار Institute of Occupational Medicine (IOM) و همچنین کمیسیون بین المللی سلامت شغلی International Commission on Occupational Health (ICOH) می باشد.

طبق آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO تقریباً 45 درصد جمعیت دنیا و 58 درصد افراد بالای 10 سال در شمار نیروی کار جهانی قرار دارند. اگرچه آمار دقیقی از تعداد نیروی کاری کشور ما در دست نیست، اما برآورد می شود بیش از 35 درصد جمعیت کشور به نوعی مشغول فعالیت کاری هستند و تلاش این منابع انسانی می تواند سبب استحکام پایه های اقتصادی کشور شود. از این رو خدمات طب کار، علاوه بر وظیفه اصلی که همانا حفظ و ارتقاء سطح سلامت نیروی کار است، جزء شرایط اولیه بهره­وری بوده و بیشترین اهمیت را در رابطه با توسعه پایدار داراست.

طب کار از نظر پوشش و گستردگی خدمات،  سلامت نیروی کار را در تمامی واحدهای کاری اعم از صنعت، معدن، کشاورزی و خدمات بر عهده دارد. به عبارت دیگر حوزه فعالیت طب کار از غواصی در اعماق دریا تا خلبانی و فضانوردی را در بر می گیرد.

به طور کلی وظیفه متخصصین طب کار عبارت است از:

• مدیریت خدمات بهداشت کار
• معاینات سلامت شاغلین و متقاضیان کار
• آموزش پزشکان، پرستاران، مدیران و سرپرستان واحدهای کاری
• تعیین میزان غرامت و درصد از کارافتادگی ناشی از کار و بیماری های شغلی
• انجام مطالعات همه گیر شناسی یا اپیدمیولوژیک در محیط کار
• درمان افراد مبتلا به بیماری های شغلی و غیرشغلی و موارد اضطراری در محیط کار
• تعیین میزان شیوع و علل غیبت از کار و استرس های شغلی
• تهیه و تنظیم برنامه واکسیناسیون برای مشاغل خاص و نظارت بر انجام آن

نکته جالب توجه تفاوت بین رشته طب کار و سایر رشته های تخصصی دیگر است. در ارزیابی و درمان های رایجی که در دیگر رشته های تخصصی، انجام می شود، توجه به عواملی است که پزشک و یا بیمار می تواند بر آنها تاثیر گذاشته باشد و آنها را اصلاح نماید، در حالیکه در رشته طب کار، علاوه بر موارد ذکر شده به عوامل خارجی که فراتر از کنترل مستقیم پزشک یا بیمار است نیز توجه می شود. این عوامل ممکن است سلامت سایر افراد شاغل در آن محیط را به مخاطره اندازد. به عنوان مثال درمان بیماری پوستی درماتیت ناشی از مواجهه با مواد شیمیایی در محیط کار با درمان درماتیت زنان خانه دار که ناشی از مواد شوینده است تفاوتی ندارد و یقیناً یک پزشک متخصص پوست بهتر از هر متخصص دیگری از عهده آن بر می آید. ولی نکته ظریف و تعیین کننده در بیماری های ناشی از کار، توجه به مواجهه های شغلی، عوامل روحی و روانی و روابط انسانی است که باعث می شود متخصص طب کار اقدامات خاصی را انجام دهد.

در نهایت با وجود عوامل زیان آور متعدد در محیط های کاری طب کار نقش تعیین کننده ای در حفظ و ارتقاء سلامت جامعه دارد و رویکرد جدید طب کار نیز بر اساس پیشگیری بنیان نهاده شده است و نه درمان بیماری کارگران.

برگرفته از کتاب طب کار و بیماری های شغلی جلد اول/دکتر ماشاالله عقیلی نژاد، دکتر مسعود مصطفایی