کار کودکان و کودکان کار
میلیون ها کودک در سراسر جهان در دام کار کودک(Child Labor) هستند و از کودکی کردن، آموزش و سلامت محرومند و محکوم به زندگی فقیرانه اند. البته، کارهایی نیز هست که کودکان برای کمک به خانواده شان انجام می دهند که نه خطرناک است و نه مخرب.  

اصطلاح «کار کودک» اغلب به عنوان کاری تعریف می شود که کودکان را از کودکیشان، توانایی های بالقوه و شرافتشان محروم کند و برای رشد جسمی و روانی آنها زیان آور باشد. برای اینکه کاری را به عنوان کار کودک تلقی کنیم:

•    از لحاظ جسمی، روانی، اجتماعی یا وجدانی برای کودک خطرناک و زیان آور باشد.
•    با مدرسه رفتن آنها تداخل داشته باشد یا آنها  را از فرصت تحصیل محروم سازد و آنها را مجبور سازد خیلی زود ترک تحصیل کنند یا مدرسه شان با ساعات کاری زیاد و مشقت بار همراه شود.

کاری که منجر به آسیب جسمی و روحی کودک یا مدرسه رفتن وی نشود در این تعریف جای ندارد. از جمله آن کمک کودکان به پدر و مادر در اطراف منزل، کمک به تجارت خانوادگی یا پول تو جیبی در آوردن در ساعات خارج ا ز مدرسه یا تعطیلات نیز شامل کار کودک نیست. این نوع فعالیت ها می توانند به رشد کودک و رفاه خانواده شان کمک کند که خیلی هم پسندیده است. این امر می تواند باعث ایجاد مهارت و تجربه در آنها شده و به آنها کمک می کند تا عضو مفیدی برای جامعه خود در دوره بزرگسالی شوند.

 اما بسیاری از کودکان در شرایط کاری غیرقابل قبول مشغول کارند که این نقض آشکار حقوق آنهاست. برآوردهای جهانی اخیر مبتنی بر داده های سازمان جهانی یونیسف، سازمان جهانی بهداشت و بانک جهانی نشان می دهد که 168 میلیون کودک از سن 5 تا 17 سال درگیر مسئله کار کودکانند. میلیون ها نفر از آنان از بدترین انواع آنها مثل بردگی و مشابه آن از جمله سربازی، خشونت جنسی، جابجایی مواد مخدر یا دیگر مواردی که ناشی از اعمال غیرقانونی بزرگسالان است رنج می برند.

برخلاف کاهش پایدار در کار کودکان، این پیشرفت خیلی آهسته است. تا سال 2020، بیش از 100 میلیون کودک هنوز درگیر این مشکل خواهند بود. ادامه این مسئله می تواند تهدیدی برای اقتصادهای ملی باشد و می تواند اثرات کوتاه مدت و بلندمدت منفی زیادی بر حقوق کودکان داشته باشد.

کار کودکان میتواند بخش های مختلفی را دربر بگیرد که از جمله آن تولید، معدنکاری و خدمات خانگی باشد. اغلب این امر دور از چشم جامعه اتفاق می افتد. برای مثال، حدود 5/15 میلیون کودک در کارگران خانگی هستند(درکل جهان) که اغلب آنها دختر هستند که به ندرت دیده می شوند و با مخاطرات زیادی درگیرند. کار کودکان ناشی از ترکیب فاکتورهای زیادی از جمله فقر، رسوم اجتماعی، عدم وجود فرصت های شغلی مناسب، مهاجرت و شرایط اضطراری می باشد.

کار کودکان می تواند منجر به تقویت چرخه بین نسلی فقر گردد، اقتصاد ملی را آسیب بزند و رسیدن به اهداف توسعه پایدار را با چالش مواجه سازد. کار کودکان نه تنها خود یک علت است بلکه نتیجه و معلول نابرابری های اجتماعی است که به واسطه تبعیض ایجاد شده است. کودکان طبقات فرودست اجتماع احتمال زیادتری برای آنها وجود دارد که از تحصیل دور بمانند.  کودکان مهاجرت نیز نسبت به کارهای پنهانی و غیرقانونی آسیب پذیرترند.

کار کودکان قابل پیشگیری است و اینگونه نیست که اجتناب ناپذیر باشد. یعنی با طراحی برنامه ای مشخص با مرکزیت کودکان و اجرای دقیق آن می توان حقوق کودکان را حفظ کرد. با اینحال متاسفانه بسیاری از برنامه ها طراحی می شوند ولی هیچگاه به مرحله عمل نمی رسند که خود دلایل زیادی دارد(بروکراسی اداری، وجود اولویت های دیگر و غیره).

بدترین شکل های کار کودکان
بدترین شکل کار کودکان بردگی کودکان، جدا کردن آنها از خانواده شان، مواجهه با مخاطرات جدی و بیماری ها و یا رها کردن آنها جهت کار در خیابان های شهرهای بزرک است. اینکه شکل خاصی از کار به عنوان کار کودک خوانده شود به سن وی، نوع و ساعات کار انجام شده، شرایط انجام کار و مواردی که توسط کشورهای منفرد منجر به پیگرد قانونی می شود بستگی دارد. به طور کلی بدترین شکل کار کودکان به صورت زیر می باشد:

•    کلیه موارد بردگی یا اعمال مشابه آن مثل فروش یا نقل و انتقال کودکان، اجبار به کار یا اسارت برای کار و همچنین به کارگیری در امور نظامی
•    سوء استفاده و یا پیشنهاد و به کارگیری کودک جهت تولید فیلم یا عکس مستهجن
•    سوء استفاده از کودک جهت تولید یا جابجایی مواد مخدر
•    انجام کاری که به طور ذاتی یا به واسطه عملی که در آن کار صورت می گیرد موجب آسیب به سلامت، ایمنی و وجدانیات کودک شود.

کار خطرناک کودکان
کارهایی که منجر به مواجهه جسمی، روانی یا سوء استفاده جنسی کودک می شود شامل:

•    کار در زیر زمین، زیر آب، در ارتفاعات خطرناک یا در فضاهای محبوس
•    کار در محیط های ناسالمی که منجر به مواجهه با مواد عوامل یا فرایندهای خطرناک یا دماهای نامناسب، سطوح بالای صدا یا ارتعاش می شود.
•    کار تحت شرایط متفاوت خاص مثل کار برای ساعات طولانی یا در طی شب یا کاری که کدک به طور نامعقولی در املاک کارفرما حبس باشد.
•    کارهای خطرناک کودکان کاری است که به طور ذاتی میتواند باعث به خطر افتادن سلامت، ایمنی و وجدانیات کودک شود.
•    کار با ماشین آلات، تجهیزات و ابزارهای خطرناک و یا کارهایی که شامل حمل دستی بارهای سنگین می شوند.

کار خطرناک کودکان کاری است که در شرایط خطرناک و ناسالم انجام می شود و می تواند منجر به کشته شدن کودک شود. بسیاری از مشکلات مرتبط با سلامت نیز ممکن است در ابتدا خود را نشان ندهد و اثر خود را وقتی کودک به بلوغ رسید نشان دهد. کارهای خطرناک کودکان از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند به این دلیل است که کودکان در حال رشد هستند و اثر مواجهات خطرناک نسبت به بزرگسالان وسیع تر و پایدارتر است.

همانطور که دیدید کارهای خطرناک کودکان  بزرگترین دسته بندی کار کودکان و بدترین نوع آن است و حدود 73 میلیون کودک را شامل می شود. سنین 5 تا 17 در طیف وسیعی از مشاغل مثل کشاورزی، معدن، ساختمان سازی، صنعت مشغولند و جه در کشورهای توسعه یافته و چه در کشورهای در حال توسعه یافت می شوند. سازمان جهانی کار برآورد می کند که سالانه چیزی حدود 22 هزار نفر مرگ کودکان کار در سال وجود دارد.

کار کودکان و کودکان کار در ایران
در ایران نیز کار کودکان وجود دارند. شناخت این موضوع کار سختی نیز و کافی است به سر چهارراه ها یا خیابانهای شهر سری بزنیم و تعداد زیادی از این کودکان را ببینیم. البته این قسمت کوچکی از کوه یخی است که قسمت زیادی از آن در زیر آب پنهان است و کودکان زیادی هستند که در شرایط سخت یا در خانه ها به صورت پنهان مشغول به کارند.

با بدتر شدن اوضاع اقتصادی در سال های اخیر این موضوع نیز ابعاد بیشتری یافته و در نتیجه باید این مشکل در نظر گرفته شود. اگرچه این موضوع خود مولود اوضاع بد اقتصادی و سیاسی است اما خود می تواند عامل ایجاد مسائل دیگر در حال و آینده شود. با این حال امیدواریم عشق به این کودکان نازنین باعث شود تا توجه بیشتری به آنها شود. حداقل کاری که به عنوان یک انسان می توان برای آنها انجام داد این است که  نگاه ترحم آمیز به آنها نداشته باشیم و به آنها به عنوان یک انسان با شخصیت نگاه کنیم. همچنین می توانیم آنها را به یک وعده غذای گرم مهمان کنیم. دادن پول مستقیم به آنها به اندازه این امر مفید نیست. همچنین در صورتی که آنها در حال جمع آوری مواد بازیافتی اند حداقل می توانیم با کمی دقت مواد دور ریختنی منزل را که قابل بازیافتند در یک کیسه جداگانه جمع کنیم و به آنها بدهیم. همین کارهای ساده می تواند منجر به بهبود وضع آنها و خودمان شود.

این کودکان عمدتاً از اتباع افغانستانی می باشند که به دلیل فقر مالی مجبور به کارند. باید دانست هیچ تفاوتی بین کودکان ما و تابعه نیست و آنها نیز در این جامعه زندگی می کنند و باید از حقوق کودک برخوردار باشند. نگاه نژادی به این موضوع باعث می شود نتوانیم کمکی به حل این مسئله کنیم.

طبق مطالعه انجام شده توسط سازمان بهزیستی در سال۳۳.۸ درصد درصد کودکان کار ۴ تا ۸ ساعت در خیابان حضور داشته و کار می‌کنند. ۵۲.۱ درصد از آنها بین چهار تا هشت ساعت و ۱۳ درصد از آنها بیش از هشت ساعت در خیابان به سر می‌برند.

متاسفانه این مقدار ساعت کار می تواند کودک را از تحصیل محروم کند و یک کودک آموزش ندیده بعدها می تواند خود باعث مشکلات زیادی شود. همیشه هزینه آموزش ندیدن بسیار بیشتر از هزینه آموزش است.

همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۷۳ درصد از کودکان در خیابان سابقه خشونت دارند؛ این خشونت شامل ابعاد مختلف جسمی و غیرجسمی مثل تحقیر، تمسخر، لغب دادن و غیره است. این خشونت ممکن است بعدها توسط این کودک به شکل انتقام بروز کند. در نتیجه باید این موضوع در نظر باشد.

طبق همین مطالعات ۶۳ درصد کودکان کار دستفروشی و ۶ درصد در حال جمع آوری ضایعات می باشند که هر دو کارهای طاقت فرسایی می باشند و می توانند منجر به آسیب جسمی و روحی کودک شوند. بسیاری از این کودکان بعداً نیز در سن بلوغ به همان کار ادامه می دهند و نمی توانند مسیر زندگیشان را تغییر دهند. دستفروشان بالغ امروز در حقیقت کودکان کار دیروزند. در نهایت مشخص گردید که به طور عمده والدین این کودکان بیمار یا بیکارند و پدر و مادری که باید خود رنج کودکان را می کشید حال خود عامل رنج کودک نیز می باشد و این داستان بسیار ناگوارتر می شود.

خلاصه:
تعداد زیادی از کودکان در سراسر جهان و کشور ما درگیر مسئله کار کودکند. کار کودک می تواند باعث آسیب های زیادی برای کودک و جامعه شود. به منظور برطرف کردن این مشکل باید ضمن اولویت قرار دادن این موضوع، برنامه ریزی صحیح و اجرای آن حداقل برای بدترین حالات کار کودکان ضروری است.

منابع مورد استفاده

https://www.ilo.org/ipec/facts/lang--en/index.htm

https://www.unicef.org/protection/57929_child_labour.html

 ارسالی از: مهندس مهدی علی گل

کارشناس وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی

مرکز تخصصی طب کار آسا

• تفاوت مخاطرات ایمنی و بهداشتی